Kiedy Zwoleń odzyskał niepodległość?

Dzięki temu, że stosunkowo niedawno odnalezione zostały cenne dokumenty z okresu dwudziestolecia międzywojennego – protokoły zebrań Gminny Zwoleń (nr inwentarzowy MRZ/A/338), możemy spróbować odpowiedzieć na pytanie, jak wyglądała sytuacja w Zwoleniu i okolicach w ostatnich dwóch miesiącach roku 1918 – czyli czasie wielkich zmian zachodzących na ziemiach polskich.

Pierwsze działania

Protokoły zebrań z 22 i 29 października 1918 r. wskazują, że zwoleniacy na bieżąco reagowali na toczące się wydarzenia. Odnosili się do pozostawionych w spuściźnie przez władze rosyjskie obciążeń podatkowych (sprawa zlikwidowania 60% dodatku do podatku gruntowego), czynili pierwsze porządki prawne po władzach okupacyjnych, nakładali nowe podatki od “wszystkich handli” – aby nie obarczać tylko rolnych mieszkańców; mierzyli się z rozliczaniem budżetu w roku 1918 (z b. wójtem Janem Zagożdżonem) i sporządzali projekt finansowy dla gminy na kolejny rok; planowali i wybierali nowych urzędników gminnych (pełnomocników, aby nie było konieczności zwoływania na zgromadzenie gminne wszystkich osób uprawnionych – tj. ok. 200 osób); widzieli konieczność uruchomienia kasy pożyczkowo-oszczędnościowej gminy, komasacji gruntów (odkładane na czas sposobniejszy), podejmowali decyzje w sprawie sprzedaży drewna z lasów miejskich na potrzeby miejscowej ludności i powołania milicji, której funkcjonariusze uzbrojeni mieli zostać w palną oraz białą broń. Sprawa tej ostatniej, a szczególnie jej sposobów finansowania, będzie wracała na kolejnych posiedzeniach gminnych.

Ogłoszenie niepodległości

6 listopada 1918 r. zdecydowano o zwołaniu zebrania gminnego wobec szerzącej się na ziemiach polskich “anarchii” – zniesienia okupacji, ale też braku dyrektyw ze strony sejmiku powiatowego. Wówczas postanowiono:
1. tymczasowy zarząd gminy oddać w ręce komisji administracyjnej w składzie: Antoni Kwapisiewicz, Józef Aksamitowski, Jan Zagożdżon, Piotr Mazurkiewicz, doktorów – Białowiejskiego i Józefa Stypińskiego – oraz jeden obywatel starozakonny.
2. Komisja administracyjna objęła zarząd gminy na każdym polu, a wszelkie dotychczasowe władze straciły swoje prerogatywy.
3. Przeprowadzono wybory członków kozienickiej komisji powiatowej w osobach Ludwika Grzybowskiego i dr. Białowiejskiego.
4. Zorganizować akcję informacyjną wobec wszystkich mieszkańców celem przedstawienia sytuacji, a zarazem agitacyjną celem stworzenia Polskiej Siły Zbrojnej.

Innymi słowy, 6 listopada 1918 roku Zwoleń ogłosił niepodległość.

Komisja Administracyjna tego samego dnia postanowiła:
1. Przedstawicielem gminy został wójt Antoni Kwapisiewicz.
2. Decyzje większej wagi miały być podejmowane przez całą Komisję.

Na zebraniu Komisji dokonano sprawdzenia rachunków i stanu finansów gminy, postanowiono między innymi o przekazaniu środków na utrzymanie siedmioosobowego garnizonu wojskowego znajdującego się na miejscu (dziennie na osobę miało przypaść sześć koron), ten miał dodatkowo być finansowany ze środków pozyskanych z kar nałożonych jeszcze przez władze austriackie – egzekwować mieli je sami wojskowi.
Komisja poruszyła też sprawę założenia elektrowni – w tym celu miano zasięgnąć stosownych informacji.

11 listopada 1918 r. ze względu na zmieniającą się dynamicznie sytuację w kraju, ale też reakcje i decyzje władz powiatowych, wójt oraz namiestnicy zwołali zebranie gminy. Kozienicka Rada Obywatelsko-Robotnicza 6 listopada 1918 r. wydała odezwę, której 23 punkt nakazywał między innymi wybór do jej gremium przedstawicieli z poszczególnych gmin. Gmina zwoleńska wybrała delegata i zastępcę – pierwszym został Ludwik Grzybowski, drugim Jakub Skowroński. Uchwały z dnia 6 listopada zostały skasowane i uznane za “nieprawnie przeprowadzone”. Powołano jednak komisję rozkładową podatków i podzielono miasto na trzy rejony. W skład KRP weszli: (I) Karol Marchewka i Hipolit Nowakowski, (II) Marcin Kornakowski (?) i Antoni Stypiński, (III) Józef Aksamitowski i Andrzej Szewczyk, s. Antoniego.

Solidarna praca na rzecz małej ojczyzny

6 grudnia 1918 r. zwołano zebranie z konieczności – “wobec ciężkiej chwili jaką ogół przeżywa”. Przybyło na nie 140 osób (prawo głosu miało 204). Przeprowadzono wówczas rewizję rachunków b. wójta Jana Zagożdżona, poruszono sprawę dzierżawy gruntu poszpitalnego przez Piotra Mazurkiewicza, który z warunków kontraktu się nie wywiązywał. “Wobec ciężkich  dziejowych warunków jakie się przeżywa” postanowiono powołać sześcioosobową komisję nadzorczo-rewizyjną. Dzięki tej nie trzeba będzie zwoływać wszystkich obywateli wchodzących w skład zgromadzenia gminnego kiedy zaistnieje potrzeba podejmowania ważnych decyzji przez wójta i pełnomocników, ci ostatni nie będą mogli decydować bez udziału komisji, która czuwać będzie nad “dobrem ogółu”. Podzielono gminę na trzy cyrkuły, z każdego wybrano dwóch członków, którzy weszli w skład komisji (KDR): (I) Jan Zagożdżon i Ludwik Grzybowski, (II) Adam Borowiecki i Albin Kukliński, (III) Franciszek Kaczyński i Józef Aksamitowski. Członkowie Komisji mieli sprawować swój urząd aż do usunięcia ich przez zebranie gminne. Powiadomiono zgromadzonych, że ze względu na nagłą potrzebę wójt z pełnomocnikami wybrał 5 milicjantów, sprawę ich wynagrodzenia odłożono do następnego zebrania, ale zaproponowano, aby jego część sfinansować z funduszu tworzonego ze ściągniętych od obywateli kar, którzy opuścili zgromadzenie i nie podpisali protokołu – 5 koron od osoby.

W świetle zachowanych dokumentów możemy uznać, że 6 listopada 1918 r. był dniem odzyskania niepodległości przez Zwoleń. Nie dziwi jednak decyzja ówczesnych władz miejskich, bacznie obserwujących wydarzenia ogólnokrajowe, o uznaniu wcześniejszych postanowień za niebyłe i przeprowadzeniu nowych uchwał, mających na celu ugruntowanie rodzimej władzy w odradzającym się państwie polskim.