Fundamenta civitatis. Dokumenty Zwolenia
20 lutego 1425 r. król Władysław Jagiełło wystawił przywilej lokacyjny dla Zwolenia, w którym określano m.in. wielkość nowego ośrodka (100 łanów frankońskich, czyli ok. 2500 ha), wysokość czynszów płaconych przez mieszkańców, termin targów (czwartek), nade wszystko zaś wprowadzano prawo magdeburskie, będące odtąd podstawą organizacji i funkcjonowania miasta przez kolejne kilka stuleci.
Oryginalny dokument Władysława Jagiełły nie zachował się (najprawdopodobniej zaginął jeszcze w XV w.), jego treść znana jest jednak z transumptu (potwierdzenia) wydanego przez namiestnika królewskiego Jana z Czyżowa z 1443 r. oraz z późniejszych potwierdzeń królów.
Na prośbę wójta i mieszczan, chcących jak najlepiej zabezpieczyć podstawy swego bytu, prawo miejskie Zwolenia potwierdzali bowiem, zwykle poprzez poświadczenie treści aktu poprzednika, w kolejnych latach: Władysław Warneńczyk (1443), Zygmunt August (1548), Stefan Batory (1580), Zygmunt III Waza (1596), Władysław IV Waza (1635), Jan Kazimierz Waza (1662), Jan III Sobieski (1679) i August III Sas (1748).
Na przestrzeni XVI-XVIII w. Zwoleń uzyskał od polskich władców także inne przywileje kształtujące życie w mieście. Wśród nich niezwykle istotne były prawa do organizacji jarmarków, zwiększające ich liczbę do trzech (1557), czterech (1682), wreszcie ośmiu (1723) rocznie. Wielkiej wagi, choć odnoszące się już tylko do wybranych grup mieszkańców miasta, były też przywileje pozwalające na tworzenie cechów rzemieślniczych (1555) i zatwierdzające statuty tych bractw (1576, 1593, 1616).
Szczęśliwie dla nas dokumenty te nie podzieliły losu zwoleńskich ksiąg radzieckich i ławniczych z dawnego archiwum miejskiego i przetrwały zawieruchę dziejową – w tym niszczycielskie pożary miasta z lat 1800, 1834, 1874 i 1907 oraz dwie wojny światowe – niemal w komplecie (nie zachowały się oryginały potwierdzeń prawa miejskiego z lat 1580 i 1662 oraz przywileje cechowe z lat 1576 i 1593). Jeszcze do niedawna wszystkie znajdowały się w Zwoleniu, gdzie korzystali z nich ks. Jan Wiśniewski (choć odpisy robił już z dziewiętnastowiecznych kopii) oraz prof. Anna Sochacka i prof. Ryszard Szczygieł (dokumenty z XVI-XVIII w. odnotowali w archiwum parafialnym), dziś poddane konserwacji i zabezpieczone, przechowywane są w Archiwum Narodowym w Krakowie (3) oraz Archiwum Państwowym w Radomiu (9). Sześćsetlecie nadania oraz stulecie odzyskania prawa miejskiego jest doskonałą okazją do przybliżenia mieszkańcom Zwolenia treści oraz niezwykłych losów tych pomników historii miasta.
