Jonutis/Kochanowski. „Niekų” iliustracijos/ Ilustracje do „Fraszek”
Marius Jonutis (ur. 1965) – jeden z najbardziej rozpoznawalnych współczesnych artystów litewskich, malarz, rzeźbiarz, grafik, autor wierszy i esejów. Kształcił się w Szkole Sztuk Pięknych im. M.K.Čiurlionisa (dyplom u Birutė Žilytė), a następnie w Akademii Sztuk Pięknych w Wilnie (dyplom z grafiki u Sauliusa Valiusa) i Kunstakademie w Düsseldorfie. Uznanie zyskał jako autor niezwykle barwnych obrazów i drewnianych płaskorzeźb oraz ilustracji książkowych. W ciągu 35 lat dotychczasowej pracy twórczej miał ponad 70 wystaw indywidualnych – poza rodzinną Litwą głównie w Danii, a także w Niemczech i Francji.
Niepowtarzalny styl Jonutisa cechuje żywa kolorystyka, dekoracyjność form, ekspresja, mistrzostwo w operowaniu materiałem (łączenie malarstwa z rzeźbą, a zwłaszcza płaskorzeźbą, co tworzy poczucie bliskości z obiorcą), charakterystyczne, często fantastyczne postacie i narracyjność kompozycji. Artysta świadomie nawiązuje w swej twórczości do średniowiecznych miniaturzystów oraz artystów ludowych – sztuki nieprofesjonalnej, naiwnej, ale wyrażającej wolność i prawdę. Jego prace, które czerpią natchnienie z otaczającego świata i często stanowią komentarz do aktualnych tematów, ale też pochwałę natury i prostego życia. Przebija z nich radość, optymizm i wiara w dobrą naturę człowieka.
Ważną częścią dorobku artystycznego Jonutisa są ilustracje książkowe. Ze względu na filozofię życiową wyrażaną w dziełach (wiara w dobro i piękno) artysta szczególnie chętnie współpracuje z autorami publikacji dla dzieci (m.in. z V.V. Landsbergisem: Obuolių pasakos 2005, Rudnosiuko istorijos 2007, Suvaikėjusios pjesės 2018) oraz wydawcami ludowych baśni, legend i podań litewskich (np. Laumių stalas: lietuvių padavimai 2022, Dangus griūva: lietuvių pasakos apie gyvūnus 2022, Vilniaus legendos 2023, Adomas pasiilgo Ievos 2024), ale nie stroni od „poważniejszych” realizacji: ilustrując tomiki wierszy (np. R. Graibusa Akivaras 1991) czy książki historyczne (np. Vilniaus pasveikinimas. XVI–XVIII amžiaus tekstų rinkinys 2024, Gedimino laiškai 2023). Szczególne miejsce w tym gronie zajmują cztery autorskie prace (Mėlyna Žalia 2008, Kirminas paukštis 2009, Slibinas Jurgis ir kitos istorijos 2010, Kaimo pasaka 2021), w których za pomocą obu nośników – słów i barw – wyraża swój sposób patrzenia na świat.
Prace Jonutisa były wielokrotnie nagradzane. Ilustrowane przez niego książki dwukrotnie wyróżniała Litewska Sekcja Międzynarodowej Izby ds. Książek dla Młodych (IBBY) – w roku 2004 (Rudnosiuko istorijos V.V. Landsbergisa) i 2009 (autorska Kirminas paukštis). W 2012 r. tom Kirminas paukštis trafił na Listę Honorową IBBY. Kilka razy nominowany w Konkursie Sztuki Książki (Knygos Meno Konkurso), w 2019 r. zdobył Nagrodę Związku Artystów Litwy za ilustracje do książki Karalaitė ant stiklo kalno, a w 2023 r. Nagrodą Ministra Kultury Litwy uhonorowano ilustrowany przez niego przekład „Fraszek” Jana Kochanowskiego na język litewski – Fraszki / Niekai.
Za scenografię do spektaklu Aukso obelėlė, vyno šulinėlis w teatrze lalek „Lėlė” został w 2011r. odznaczony najwyższą doroczną nagrodą teatralną – Złotym Krzyżem Sceny.
Wystawa „Jonutis – Kochanowski. Ilustracje do Fraszek” prezentuje 22 prace Mariusa Jonutisa stworzone na potrzeby książki Janas Kochanovskis, Fraszki / Niekai, Vilnius 2023, będącej pierwszym kompletnym przekładem zbioru fraszek Jana Kochanowskiego na język litewski w tłumaczeniu prof. Reginy Koženiauskienė.
Każda z 22 wykonanych farbami akrylowymi i kredkami na tekturze ilustracji stanowi interpretację, a często jest wręcz dosłowną narracją graficzną, jednego z wierszy Kochanowskiego. Ogółem Jonutis sportretował 21 fraszek z oryginalnego zbioru i 1 czterowiersz z Fragmentów. Wybór konkretnych utworów narzuciła do pewnego stopnia konstrukcja książki – ilustracje, publikowane w tomie na wkładkach rozmieszczonych co 8 kart, tylko w trzech przypadkach nie sąsiadują bezpośrednio z tekstem interpretowanego wiersza: O Hannie (I 5), O flisie (III 86) i Na obraz Lukrecyjej (Fr 2) – ale nawet w trudniejszych, zdawałoby się, do przedstawienia za pomocą obrazów tekstach, bezbłędnie wydobywa pointę.
We wszystkich 22 pracach widać też troskę o utrzymanie konwencji – do epoki renesansu nawiązują stroje, fryzury (choć w wielu postaciach dostrzegamy twarz Kochanowskiego, Jonutis przyznaje się tylko do jednego portretu czarnoleskiego mistrza), elementy mebli, detale architektoniczne i ornamenty. Całość utrzymana jest w optyce dawnych książkowych drzeworytów oraz średniowiecznych miniatur i iluminacji, z dostrzegalnymi nawiązaniami do szczególnie cenionego przez artystę Commentaria in Apocalypsin Beato z Liébany. Jednocześnie jednak prace nie zatraciły nic z charakterystycznego stylu Jonutisa.
