TARGI ZWOLENIA

Choć tradycyjnym placem targowym Zwolenia – jak wszystkich miast o przedrozbiorowej metryce – był Rynek (ob. Pl. Jana Kochanowskiego), na przestrzeni XIX-XX w., wobec zmieniających się potrzeb mieszkańców i rosnącej świadomości sanitarnej, handel prowadzony był też w innych lokalizacjach: -targ koński przy figurze św. Jana – według wspomnień Mariana Kwapisiewicza funkcjonował na ulicach, placach i podwórkach w sąsiedztwie figury św. Jana. Zapewne zajmował teren skweru istniejącego do regulacji ulic w latach pięćdziesiątych XX w. na skrzyżowaniu ulic: Lubelskiej (dziś ten jej odcinek nie istnieje), Opłotki (ob. ul. Św. Jana), Niecałej i Krzyżowej (dziś ul. Jana Kochanowskiego) -targ zwierzęcy przy ul. Cmentarnej -murowane jatki – wzniesione na południowy zachód od Rynku, między ul. Poprzeczną (dziś nieistniejącą) a ul. Krótką (także nieistniejącą). Po wojnie przez środek placu poprowadzono nową ul. Krótką, łączącą ul. Władysława Jagiełły z ul. Wojska Polskiego. Dziś na części placu po murowanych jatkach stoi sklep. Przy ul. Krótkiej zachowały się relikty tylnej ściany południowego skrzydła jatek. -targowica zwierzęca na „Ogrodzie Różańcowym” – obejmujący ok. 2 ha powierzchni plac w rogu dawnych ul. Czyrskiej i ul. Glinianki. Dziś to teren na południe od skrzyżowania ul. 11 Listopada z ul. Kopernika, zabudowany osiedlem czteropiętrowych bloków. -Nowy Rynek – obszerny plac na planie kwadratu wytyczony w latach czterdziestych XX w. przez władze okupacyjne w miejscu zburzonej synagogi, szkoły żydowskiej i sąsiednich budynków, zamykający się w obrębie dzisiejszych ulic: Marii Curie-Skłodowskiej, Św. Jana, Św. Anny, Tadeusza Kościuszki i Al. Pokoju, z ul. Władysława Jagiełły przechodzącą przez jego środek. Dziś teren po obu stronach ul. Władysława Jagiełły zabudowany m.in. pawilonami handlowymi i czteropiętrowymi blokami mieszkalnymi (od wschodu) oraz budynkiem Poczty i Szpitala Rejonowego (od zachodu) -punkt skupu zwierząt rzeźnych przy ul. Żeromskiego

1425 – przywilej lokacyjny nadający miastu targi cotygodniowe w czwartki

1488 – przywilej króla Kazimierza Jagiellończyka nadający miastu 2 jarmarki: na Boże Ciało i na Podwyższenie Krzyża Św. (14 IX)

1557 – przywilej króla Zygmunta Augusta potwierdzający dotychczasowe i nadający miastu trzeci jarmark: na Boże Ciało i na Podwyższenie Krzyża Św. i na św. Magdalenę (22 VII)

1660 – wzmianka o istnieniu w Zwoleniu wagi wystawionej przez miejscowych Żydów

1682 – przywilej króla Jana III Sobieskiego potwierdzający (reorganizujący) dotychczasowe i nadający miastu czwarty jarmark: na Boże Ciało, na Podwyższenie Krzyża Św., na Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny (15 VIII) i na św. Katarzynę (25 XI)

1723 – przywilej króla Augusta II Mocnego potwierdzający (reorganizujący) dotychczasowe i nadający miastu kolejne 4 jarmarki: na Nowy Rok, na św. Dorotę (6 II), na Wielki Czwartek, na Znalezienie Krzyża Św. (3 V), na Boże Ciało, na Przemienienie Pańskie (6 VIII), na Podwyższenie Krzyża Świętego i na Św. Katarzynę

1811 – informacja o odbywaniu targów cotygodniowych w niedzielę

1820 – upadek targów tygodniowych

ok. 1848 – uregulowanie targów i jarmarków w Zwoleniu przez Komisję Rządową: ograniczenie liczby jarmarków do 6

1860 – informacja o targach niedzielnych i 6 jarmarkach rocznie : w czwartek po Trzech Królach, w Wielki Czwartek, w czwartek przed Bożym Ciałem, po Przemienieniu Pańskim, po Podwyższeniu Krzyża Św., po św. Katarzynie

XIX/XX w. – targi tygodniowe przeniesione z niedziel na czwartki

przed 1914 – organizacja targów końskich w pobliżu figury św. Jana, a targów zwierzęcych przy ul. Cmentarnej

1925 – budowa murowanych jatek na placu przy południowo-zachodnim narożniku rynku

ok. 1928 – przeniesienie handlu zwierzętami z ul. Cmentarnej na targowicę zwierzęcą na terenie „Ogrodu Różańcowego”

1943 – przeniesienie targowicy zwierzęcej na Nowy Rynek

1955 – przeniesienie handlu z Rynku na Nowy Rynek; podział Nowego rynku na część do handlu zwierzętami (zach.) i zbożem (wsch.)

1962 – przeniesienie targowicy zwierzęcej z Nowego Rynku do punktu skupu zwierząt rzeźnych Gminnej Spółdzielni „Samopomoc Chłopska” przy ul. Żeromskiego

1963 – przeniesienie handlu z Nowego Rynku na targowicę przy ul. Żeromskiego; podział targowicy na część do handlu zwierzętami (zach.) i zbożem (wsch.)

1968 – rozebranie wschodniej części murowanych jatek w związku z budową Domu Handlowego

1969 – przeniesienie handlu z ul. Żeromskiego na plac przy ul. Nowotki (ob. ul. Targowa)

1988 – rozebranie murowanych jatek w zw. z budową nowego obiektu handlowego

W przywileju lokacyjnym z 1425 r. Zwoleń otrzymał prawo organizowania cotygodniowego targu w czwartki, mającego stanowić zaplecze towarowe dla mieszkańców powstającego ośrodka. Po okrzepnięciu miasta nastał czas na zdyskontowanie jego korzystnego położenia na ważnym szlaku handlowym z Lublina do Wrocławie, czemu służyć miał przywilej króla Kazimierza Jagiellończyka na 2 jarmarki rocznie (1488). W XVI w. doszedł kolejny jarmark (1547), ale Zwoleń – choć był punktem popasu i odpoczynku dla kupców prowadzących międzynarodowy handel bydłem – nigdy nie wyrósł na ośrodek handlowy o większym znaczeniu, konkurując co najwyżej z okolicznymi miasteczkami (jak Solec nad Wisłą, którego mieszczanie w połowie XVII w. skarżyli się na konkurencję ze strony zwoleńskich jarmarków). Co ciekawe, lustracje z tego okresu nie wskazują na istnienie miejskiej wagi. Własną ok. 1660 r. wystawili miejscowi Żydzi (co wskazuje na ich rosnącą rolę w tutejszym handlu), przeciw czemu protestowali mieszczanie („Uskarżali się mieszczanie naprzeciw Żydom zwoleńskim, że sobie wagę nad zwyczaj wystawili i onę possident”).

Kolejne przywileje na jarmarki (1682, 1723), zwiększające ostatecznie ich liczbę do 8 rocznie,

mające podźwignąć miejscową gospodarkę po zniszczeniach „potopu” i wojny północnej, nie ożywiły handlu. Do jego dalszego upadku przyczyniły rozbiory, przecinające dotychczasowe szlaki handlowe.

W 1811 r. miasto wciąż nie miało wagi. Zwoleńskie targi, przeniesione na niedzielę były „mizerne”, a w 1820 r. w ogóle ich zaniechano „z powodu iż sprzedaży żadnej nie masz”. Handel odbywał się w czasie jarmarków, a głównymi przedmiotami transakcji były bydło, konie i produkty zbożowe. W połowie XIX w. Komisja Rządowa uregulowała targi (wyznaczając niedziele na dzień targowy) i jarmarki (ograniczając ich liczbę do 6 rocznie). W trakcie tych ostatnich handlowano tradycyjnie bydłem, końmi, trzodą chlewną oraz wyrobami rzemiosł drzewnych i garncarskich.

Wiek XX przyniósł pewne ożywienie zwoleńskiego handlu oraz dynamiczne zmiany geografii miejskich targowisk, dotąd ograniczonych do przestrzeni płyty Rynku. Na przełomie XIX i XX w. prężnie rozwijający się miejscowy handel trzodą chlewną miał się odbywać za zabudowaniami ul. Radomskiej i ul. Garncarskiej (choć część źródeł wskazuje ul. Cmentarną). Targi końskie, które także miały w regionie swoją markę, organizowano w tym czasie w okolicach figury św. Jana. W końcu lat dwudziestych handel zwierzętami przeniesiono na targowicę zwierzęcą zorganizowaną na terenie „Ogrodu Różańcowego”, skąd w 1943 r. trafił na plac po zburzonej synagodze (Nowym Rynek). Jeszcze przed II Wojną Światową rozpoczął się także proces usuwania handlu z Rynku. W 1925 r. do wybudowanych na południowy zachód od niego murowanych jatek przeniesiono handlarzy mięsem. Sprzedający pozostałe towary zostali w 1955 r. przesunięci na Nowy Rynek. W latach sześćdziesiątych, w związku z rozwojem zabudowy Zwolenia i planami zajęcia pod inne obiekty terenów Nowego Rynku oraz murowanych jatek (wyburzonych w 1988 r.) targowisko przeniesiono na ul. Żeromskiego (1962), a następnie na ob. ul. Targową (1969).

Centralny plac miasta, aż do połowy XIX w. gruntowy, w 1842 r. został wybrukowany. W okresie staropolskim stały na nim drewniane kramy. W XX w. istniały tu drewniane jatki, według wspomnień Mariana Kwapisiewicza pomalowane na żółto, ustawione w 2 rzędy – jedne polskie, drugie żydowskie. Na pozostałej części płyty Rynku handel odbywał się na rozstawianych kramach i straganach lub bezpośrednio z wozów i furmanek.

Skwer o nieregularnym kształcie istniejący w obrębie skrzyżowania ulic przy figurze św. Jana.

Wzniesione na placu o planie prostokąta, po obu stronach wytyczonej przez jego środek ulicy (od północy i południa), dwa długie budynki z cegły, tynkowane i kryte jednospadowymi dachami nachylonymi do środka placu. Oba budynki składały się z rzędów przylegających do siebie boksów handlowych. Od wchodu i zachodu plac zamykał mur z bramą.

Wydzielona na placu o pow. ok. 2 ha przestrzeń otoczona ogrodzeniem z drewnianych bali, z ustawioną przed wjazdem drewnianą budką z szyldem „Targowica Zwierzęca w Zwoleniu”. Na terenie placu ustawione były także bramki piłkarskie jako że teren służył też jako boisko do gry w piłkę.

Gruntowy plac na planie kwadratu