Przywilej lokacyjny Zwolenia

Jan z Czyżowa, kasztelan i starosta krakowski, jako namiestnik królewski potwierdza w formie transumptu dokument króla Władysława Jagiełły z 20 lutego 1425 roku, zezwalający Janowi Cielątce lokować na gruntach wsi Gotardowa Wola miasto Zwoleń na prawie niemieckim.

Treść dokumentu i jego rozbiór dyplomatyczny

Tekst oryginalny

[PROTOKÓŁ] [inwokacja] In nomine Domini amen*. [formuła perpetuacyjna] Ad perpetuam rei memoriam. [arenga] Ne error oblivionis gestis sub tempore versantibus in posterum pariat detrimenta, alta regum et principum consilia decreverunt, ea litterarum appicibus et testium annotac[i]one perhennari. [intytulacja] Proinde nos Wladislaus Dei gratia rex Poloniae nec non terrarum Cracovie, Sandomirie, Siradie, Lancicie, Cuyavie, Lythwanieque princeps supremus, Pomorie, Russieque dominus et heres [KONTEKST] [promulgacja] significamus tenore presentium quibus expedit universis et praesentibus et futuris praesentium notitiam habituris, [narracja] quomodo volentes Regni nostri condicionem facere meliorem et fructus thesauri nostri feliciter adaugere, [inskrypcja] de industria et legalitate nobilis Johannis Czieliatko de Listin cubicularii nostri dilecti, plurimum confidentes et fidelium serviciorum ob respectum quibus nostre placuit maiestati, et in futurum aucto fidelitatis studio prestancius poterit complacere, [dyspozycja] civitatem de villa Gothartowa Wolia, quam a nobis in certa summa pecuniarum obtinet in terra Radomiensi sita iure Thewt[o]nico quod M[ag]dburgense dicitur, locandi, hominesque cuiuscunque status, condicionis aut eminencie fuerint ad eandem convocandi, undecunque poterit, plenam et omnimodam tenore praesentium concedimus facultatem. Cui tamen collocationis racione, praedicto Johanni Czelanthko ipsiusque heredibus et successoribus legittimis in dicta civitate Zwolen nuncupata, advocatiam cum pleno iure damus, conferimus, inscribimus et donamus gratiose. Ita videlicet quod predictus Johannes Czelanthko cum heredibus et successoribus legittimis in dicta civitate Swolen tercium bancum et terciam cameram pannicidarum, carnificum, pistorum, sartorum, sutorum et farborum omnium et aliorum mechanicirum, quos ipse Johannes Czelanthko et sui successors legittimi in eadem civitate locaverint et cum sexto denario censuum de agris proveniencium necnon cum tercio denario penarum de omni re iudicata habebunt, tollent et levabunt. Damus siquidem Johanni praefato et suis successoribus molendinum construere super flumine inibidem decurrente cum omnibus ipsius utilitatibus, proventibus, aemolumentis, piscinas in locis aptis et congruis faciendi et construendi ubicunque intra limites dicte civitatis fieri poterint pro sua et successorum suorum legittimorum utilitate plenam et omnimodam concedimus facultatem. Balneum eciam liberum prefatus Johanes advocatus construere poterit pro usu suo et profectu. [Item] habeat cameram rusorum panni et terciam institam cum omnibus ipsarum censibus et proventibus universis. Statuims insuper in dicta civitate Zwolnensi forum septimanale feriis quintis singulis annis perpetuis temporibus celebrandum, tempore cuius fori ipse Johannes et sui succesores legittimi forale alias thargowe iuxta aliarum civitatum modum et conswetudinem recipient atque tollent. In eadem preterea pro collocutione civitatis praedictae centum laneos franconicos in agris iam paratis et in mericis ad eandem pertinentibus per incolas civitatis de nowo extirpandis adiungimus et incorporamus. De quibus quidem centum laneis praedictus Johannes Czieliatko advocatus succesoresque sui legitimi quatuor laneos liberos, duos de agris iam paratis et duos in mericis ad advocaciam predictam tenebunt et habebunt, duos laneos pro expulsione gregum vulgaliter skotnicza et quatuor laneos pro pascuis inscribimus et deputamus. De quolibet vero centum laneorum predictorum singuli cives et suburbani post elapsum tempus libertatis singulis annis ad festum sancti Martini per unam marcam mediorum groszorum vel monete communis in Regno decurrentis racione census solvere nobis sint astricti, de quo censu ipse advocatus sextum denarium ut praemissum [est] obtinere et tollere debebit. Volumus siquidem cives [et] suburbanos eos videlicet qui in agris iam paratis se locaverint ad decem annorum spacium, eos vero, qui de nowa radice in mericis agros extirpaverint ad sedecim annorum decursum plena gaudeant libertate. Quam quidem advocatiam praedictus Johannes Czieliatko advocatus ipsiusque successors legittimi cum omnibus et singulis suprascriptis utilitatibus, fructibus, censibus, redditibus, proventibus necnon attinentiis, pertinentiis, coherentiis et appendiis universis habebunt, tollent, tenebunt et pacifice possidebunt perpetuis temporibus et in ewm necnon vendent, commutabunt, alienabunt et ad usus suos beneplacitos convertent prout ipsis melius et utilius videbitur expedire de nostro tamen et nostrorum successorum voluntate speciali et consensu ad id accedente. Racione cuius advocacie ipse Johannes advocatus et sui successores legittimi cum una hasta et duabus sagittariis nobis et nostris successoribus post elapsam libertatem servire tenebuntur ad quamlibet expedicionem generalem. Ut autem dicta civitas Zwolinensis eo citius collocari valeat et condicionem recipere meliorem ipsam de iure Polonico in ius Thewt[o]nicum quod Maidburgense dictur transferimus, perpetuo duraturum removentes ibidem omnia iura polonicalia modos et conswetudines universas, que ipsum ius Thewtunicum consweverunt perturbare. Eximimus insuper et perpetuo liberamus dicte civitatis advocatum necnon omnes et singulos ipsius cives et incolas ab omni iurisdi[c]tione et potestate omnium Regni nostri palatinorum, castellanorum, capitaneorum, iudicum, subiudicum et quorumvis officialium et ministerialium eorundem ut coram ipsis aut eorum aliquo pro causis tam magnis quam parvis puta furti, incendi, sangwinis, homicidii, membrorum multilacionis et quibusvis enormibus excessibus citati, minime respondebunt, nec aliquas penas solvere teneantur, sed tantum dicte civitatis cives et incolae in civitate et suburbio degentes coram advocato pro tempore existente. Advocatus vero coram nobis aut iudicio nostro generali, dum tamen per nostram litteram nostro sigillo sigillatam fuerit citatus et evocatus et hoc si in reddenda iusticia negligens fuerit et remissus, tunc non aliter, quam suo iure Thewtunico Maidburgensi de se querulantibus respondere sit astrictus. In causis autem criminalibus et capitalibus superius memoratae civitatis advocatus in metis et graniciis iudicandi, sentenciandi, puniendi, corrigendi, plectendi et condemnandi plenam damus et omnimodam tenore presencium concedimus facultatem, prout hoc ipsum [dictum] ius Thewtonicum [seu] Maidburgense predictum in omnibus suis punctis, sentenciis, condicionibus, articulis et clausulis postulat et requirit, iuribus nostris regalibus in omnibus semper salvis, [koroboracja] Harum quibus sigillum nostrum  appensum testimonio litterarum. [ESCHATOKÓŁ] [datacja] Actum Cracovie feria tercia Carnisprivii in solempnitate baptissmalium incliti Wladislai filii nostri carissimi anno Domini millesimo quadringentesimo vicesimo quinto, [testacja] presentibus reverendis in Christo patribus dominis Alberto Gnesnensi et Johanne Leopoliensi archiepiscopis necnon Sbigneo Cracoviensis, Andrea Posnaniensis, Johanne Chelmensis ecclesiarum episcopis et magnificis Cristino de Ostrow castellano et Johanne de Tharnow palatino Cracoviensibus multisque aliis fidedignis. [datum per manus] Datum per manus venerabilis Johannis decani Cracoviensi Regni Poloniae cancellarii et Stanislai Ciolek cantoris Cracoviensi eiusdem Regni Polonie vicecancellarii sincere nobis dilectorum. Ja Stanisław.

[intytulacja] Nos igitur Johannes de Ciizow castellanus et capitaneus Cracoviensis necnon serenissimi principis domini et domini regis in Regno Poloniae locumtenens [promulgacja] recognoscimus tenore presencium quibus expedit universis [pre]sencium noticiam habituris, [inskrypcja] quomodo accedens ad nostri presenciam strenuus dominus Johannes Wansiih de Rambow subpincerna Regni Poloniae supremus, privilegium cum sigillo maiori dive memorie serenissimi principis domini et domini Wladislai regis Polonie produxit, cuius tenor de verbo ad verbum sequitur ut supra. [dyspozycja] Ideo vobis omnibus et singulis pallatinis, castellanis, capitaneis, iudicibus, subiudicibus vigore regio committimus et mandamus quatenus cives et incolas civitatis Swolen superius expressatos nonnisi iuxta continenciam copie huius superius descriptae videlicet iure Thewtunico de se querulantibus respondere permittatis. Si vero sentenciam aliquam contra eosdem cives imposueritis, ipsam sentenciam inanem et irritam penitus reputamus. [datacja] Actum et datum Cracovie feria secunda post festum Epiphanie anno Domini millesimo quadringentesimo quadragessimo tercio.

Relacio venerabilis Stanislai Czolek

Regni Polonie vicecancellarii et cantoris

* Kursywą zaznaczono ubytki w treści dokumentu.

Tłumaczenie

[PROTOKÓŁ] [inwokacja] W imię Pana amen. [formuła perpetuacyjna] Ku wiecznej rzeczy pamięci. [arenga] Aby błąd zapomnienia nie wyrządził w przyszłości uszczerbku czynom zmieniającym się pod wpływem czasu, dawne królów i książąt zwyczaje nakazały, aby (owe czyny) zostały utrwalone (w pamięci) tego pisma literą i stwierdzeniem świadków. [intytulacja] A zatem my Władysław z bożej łaski król Polski a także ziem krakowskiej, sandomierskiej, sieradzkiej, łęczyckiej, Kujaw i Litwy najwyższy książę, Pomorza i Rusi pan i dziedzic [KONTEKST] [promulgacja] oznajmiamy niniejszym komu należy, wszystkim i obecnym i przyszłym, pragnącym posiadać znajomość niniejszego, [narracja] że pragnąc stan Królestwa naszego polepszyć i pomyślniej pomnażać dochód skarbu naszego, [inskrypcja] przekonani jak najbardziej o gorliwości i wierności szlachetnego Jana Cielątko z Listina naszego miłego łożniczego i biorąc pod uwagę wierne (jego) służby, na skutek których spodobał się naszemu majestatowi i w przyszłości jeszcze bardziej będzie mógł się podobać zwiększając wysiłek wierności, [dyspozycja] darujemy mu niniejszym pełne i całkowite prawo lokowania miasta na prawie niemieckim, które nazywane jest magdeburskim, we wsi Gotardowa Wola położonej w ziemi radomskiej, którą dzierży od nas za pewną sumę pieniędzy, oraz (prawo) sprowadzenia do niego skądkolwiek będzie mógł ludzi jakiegokolwiek stanu, położenia i stanowiska będą. Z uwagi na tę lokację wymienionemu Janowi Cielątko i jego dziedzicom i prawnym spadkobiercom w wymienionym mieście nazwanym Zwoleń dajemy, udzielamy, przypisujemy i darujemy łaskawie wójtostwo z pełnym prawem, na tych warunkach mianowicie, że wymieniony Jan Cielątko z dziedzicami i prawnymi sukcesorami będą posiadać we wspomnianym mieście Zwoleniu (co) trzecią łąkę i (co) trzeci kram sukienniczy, mięsny, rybny, krawiecki, szewski i wszystkich kowali i innych rzemieślników, których ów Jan Cielątko i jego prawni spadkobiercy w tymże mieście osadzą i (będą) przyjmować i pobierać (co) szósty denar czynszów wpływających z ról, a także (co) trzeci denar kar od każdej sprawy sądowej. Zezwalamy także wymienionemu Janowi i jego spadkobiercom zbudować młyn nad rzeką tamże płynącą z wszystkimi z tego pożytkami, przychodami i korzyściami; pełną i wszelaką darujemy możliwość zakładania i budowania stawów w miejscach właściwych i odpowiednich, gdziekolwiek w granicach wymienionego miasta zdołają założyć (je) dla swojej i swoich prawnych sukcesorów korzyści. Wspomniany wójt Jan może także zbudować łaźnię wolną dla swojej korzyści i dochodu. Także może mieć postrzygalnię sukna i (co) trzeci kram z wszystkimi ich czynszami i wszelkimi dochodami. Ponadto ustanawiamy w wymienionym mieście Zwoleniu targ tygodniowy, który ma się odbywać w (każdy) czwartek w każdym roku po wieczne czasy, w czasie tego targu ów Jan i jego prawni spadkobiercy będą otrzymywali i brali w tymże (mieście) forale inaczej targowe według zwyczaju i obyczaju innych miast. Prócz tego dla lokowania wymienionego miasta sto łanów frankońskich w rolach uprawnych i w lasach do tychże należących, które mają być przez mieszkańców miasta na nowo wykarczowane, dodajemy i wcielamy, z których to właśnie stu łanów wymieniony Jan Cielątko wójt i jego prawni spadkobiercy będą dzierżyć i posiadać do wymienionego wójtostwa cztery łany wolne, dwa w rolach uprawnych i dwa w lasach; przypisujemy i przeznaczamy dwa łany dla wyganiania stad pospolicie (zwane) skotnica i cztery łany na pastwiska. Z każdego zaś ze stu łanów wspomnianych poszczególni obywatele i przedmieszczanie po upływie czasu wolnizny z tytułu czynszu wnieść nam są zobowiązani każdego roku na świętego Marcina po jednej grzywnie półgroszy lub monety obiegowej powszechnej w Królestwie, z którego (to) czynszu ów wójt otrzymać i wziąć będzie mógł (co) szósty denar, jak zostało wcześniej powiedziane. Chcemy także, aby obywatele i przedmieszczanie cieszyli się pełną wolnizną, ci mianowicie, którzy w rolach już uprawnych osiądą przez dziesięć lat, ci zaś, którzy na nowym korzeniu w lasach role wykarczują w przeciągu szesnastu lat. To przeto wójtostwo wymieniony Jan Cielątko wójt i jego prawni sukcesorzy z wszystkimi poszczególnymi wyżej wymienionymi korzyściami, plonami, czynszami, opłatami, dochodami, a także przynależnościami, przyległościami i dodatkami wszelkimi będą mieć, pobierać, dzierżyć i spokojnie posiadać wiecznymi czasy i na wieczność a także będą (mogli) sprzedawać, zamieniać, odstępować i na korzyści dowolne obracać, jak (im) samym lepiej i korzystniej będzie się wydawało załatwić, za naszą wszakże i naszych sukcesorów specjalną wolą i zgodą do tego odnoszącą się. Z tytułu tego wójtostwa ów Jan wójt i jego prawni spadkobiercy na każdą walną wyprawę z jedną kopią i dwoma łucznikami służyć będą zobowiązani nam i naszym sukcesorom po upływie wolnizny. Aby zaś wspomniane miasto Zwoleń tym szybciej mogło być lokowane i (mogło) polepszać swój stan, przenosimy  je na stałe z prawa polskiego na prawo niemieckie, zwane magdeburskim, znosząc tamże wszelkie prawo polskie, zwyczaje i przepisy, które toż prawo niemieckie mogłyby zakłócić. Wyjmujemy ponadto i wieczyście uwalniamy wójta wymienionego miasta, a także wszystkich i poszczególnych jego obywateli i mieszkańców od wszelkiej jurysdykcji i władzy wszystkich Królestwa naszego wojewodów, kasztelanów, starostów, sędziów, podsędków i jakichkolwiek urzędników i woźnych, (tak) że przed nimi lub którymkolwiek w sprawach tak wielkich jak i małych, na przykład kradzieży, podpalenia, krwi, morderstwa, uszkodzenia ciała, i jakichkolwiek poważnych występków, powołani nie będą wcale odpowiadali  ani jakichś kar nie będą zobowiązani płacić, lecz wspomnianego miasta obywatele i mieszkańcy w mieście i na przedmieściu przebywający będą odpowiadali tylko wobec wójta w danym czasie urzędującego. Wójt zaś wobec nas albo sądu naszego generalnego (będzie odpowiadał), pod warunkiem, że będzie wezwany i powołany naszym pismem opieczętowanym naszą pieczęcią, a to jeśli w wymierzaniu sprawiedliwości będzie niedbały i opieszały, i nie inaczej będzie zobowiązany odpowiadać, jak tylko według swego prawa niemieckiego magdeburskiego na niego skarżącym się. W sprawach zaś kryminalnych i głównych wyżej określonych wójtowi w granicach wymienionego miasta na mocy niniejszego dajemy i darujemy całkowite prawo sądzenia, wyrokowania, karania, upominania, karcenia i skazywania tak jak to samo wspomniane prawo niemieckie lub magdeburskie we wszystkich jego punktach, postanowieniach, umowach, artykułach i warunkach żąda i wymaga, z zachowaniem na zawsze praw naszych królewskich. [koroboracja] Na świadectwo tego dokumentu pieczęć naszą przywiesza się. [ESCHATOKÓŁ] [datacja] Działo się w Krakowie we wtorek mięsopustny w uroczystość chrztu sławnego Władysława syna naszego najdroższego roku pańskiego tysiąc czterysta dwudziestego piątego, [testacja] w obecności czcigodnych ojców w Chrystusie panów Wojciecha gnieźnieńskiego i Jana lwowskiego arcybiskupów a także Zbigniewa krakowskiego, Jana chełmskiego kościołów biskupów i wielmożnych Krystyna z Ostrowa kasztelana (krakowskiego) i Jana z Tarnowa wojewody krakowskiego i licznych innych zaufania godnych. [datum per manus] Dane przez ręce wielebnego Jana dziekana krakowskiego Królestwa Polskiego kanclerza i Stanisława Ciołka kantora krakowskiego tegoż Królestwa Polskiego podkanclerzego szczerze nam miłych. Ja Stanisław.

[intytulacja] My przeto Jan z Czyżowa kasztelan i starosta krakowski a także najłaskawszego księcia pana i pana króla w Królestwie Polskim zastępca [promulgacja] potwierdzamy niniejszym, komu należy, wszystkim mającym zamiar ową wiedzę posiadać, [inskrypcja] że zwracający się z prośbą przed nasze oblicze pan Jan Wężyk z Rambowa podczaszy Królestwa Polskiego najwyższy, przywilej z pieczęcią większą świętej pamięci najłaskawszego księcia pana Władysława króla Polski przedstawił, którego treść słowo w słowo następuje jak wyżej. [dyspozycja] Przeto wam wszystkim i każdemu z osobna wojewodom, kasztelanom starostom, podsędkom powagą królewską polecamy i powierzamy aby pozwalali odpowiadać obywatelom i mieszkańcom miasta Zwoleń wyżej wymienionym tylko według treści kopii tej wyżej spisanej, mianowicie według prawa niemieckiego u siebie skarżącym się. Jeśli zaś nałożycie wyrok jakiś przeciw tym obywatelom, ten wyrok jako próżny i bezskuteczny całkiem anulujemy. [datacja] Uczynione i dane w Krakowie w poniedziałek po święcie Trzech Króli roku pańskiego tysiąc czterysta czterdziestego trzeciego.

Według relacji czcigodnego Stanisława Ciołka Królestwa Polskiego podkanclerzego i kantora